بیماری مشمشه

شبکه بهداشت درمان شهرستان پاوه-واحد پیشگیری و مبارزه با بیماریها

شناخت و پیشگیری بیماری مشمشه (Glanders)

مقدمه : نظر به اینکه اخیراً مواردی از این بیماری در سطح حیوانات تک سمی مانند قاطر و اسب و الاغ به تایید رسیده است و از آن جایی که این بیماری مشترک انسان و دام می باشد و می تواند از راههای مختلف نیز به انسان سرایت کند و انسان را نیز بطور اتفاقی بیمار نماید و خطر مرگ و میر بالایی نیز دارد لذا به جهت آشنایی با این بیماری و به منظور شناخت آن و راههای کنترل و پیشگیری جزوه آموزشی تدوین شده است . انشاءالله با مطالعه آن در پیشگیری بیماری سهیم باشیم و از ابتلای به آن مصون بمانیم.

آمار و همه گیری شناسی بیماری : این بیماری تا چند قرن اخیر یکی از بیماریهای مهم و شایع در حیوانات تک سمی (اسب ، الاغ و قاطر) در سراسر جهان بود.در اواسط سال 1900 میلادی در بسیاری از کشورها ریشه کن شد . در حال حاضر همه گیری آن در حیوانات شایع نیست. باکتری عامل بیماری بعنوان سلاح بیولو‍‍ژیک بارها در جنگهای اول و دوم جهانی علیه حیوانات سازمانهای نظامی و حتی انسان بکار رفته است. در حوادث بیوتروریستی بسیار مخرب است.در سالهای 1998 تا 2007 در کشورهای برزیل ، شوروی سابق ، اریتره ، عراق ، ایران ،‌اتیوپی ، مغولستان و امارات و... مواردی از این بیماری گزارش شده است. گربه سانان و انسان نسبت به این بیماری حساس هستند و در صورت ابتلا غلب منجر به مرگ خواهد شد . الاغ بیشتر از هر حیوان دیگری به بیماری حساس است . حساسیت به بیماری در شتر ، خرس ، گرگ و... وجود دارد .

تعریف : بیماری مشمشه جزء بیماریهای واگیردار ، مسری و باکتریایی است و از دسته بیماریهای مشترک انسان و دام می باشد که در حیوانات گروه تک سمی(Equidae) مانند الاغ ، قاطر و اسب همیشه یک بیماری مهم محسوب می شود. با پیشرفت علم موارد این بیماری نسبت به گذشته کاهش یافته است.

عامل بیماریزا: این بیماری توسط یک باسیل(باکتری) گرم منفی غیرمتحرک ، بدون کپسول که نمی تواند تشکیل اسپور بدهد به نام بورخولدریا مالئی ایجاد       می شود .

راههای انتقال و سرایت بیماری از حیوان آلوده به انسان :

1-      شایعترین راه انتقال خوردن غذا یا آب آلوده به ترشحات تنفسی یا زخمهای عفونی حیوان بیمار یا نافل آن بیماری می باشد.

2-     حیوانات ناقل با علائم بالینی جزئی و خفیف به مراتب بیشتر از حیواناتی که دارای علائم واضح هستند نقش دارند.

3-     از راه تماس مستقیم با ترشحات چرکی پوست و ترشحات تنفسی حیوان

4-     از طریق دستگاه تنفسی و بوسیله ذرات معلق تنفسی (آئروسل) و از طریق خراشهای پوستی و مخاطها

5-     از راه اشیاء و وسایل نگهداری اسب و الاغ بیمار و حتی غذا و آبی که حیوان استفاده می کند ، انتقال می یابد.

توضیح : موارد نادری از بیماری انسان به انسان در اعضای خانواده بیمار رخ داده است و دو مورد نیز از طریق تماس جنسی منتقل شده است.

افراد در معرض خطر بیماری :

1-      کسانیکه از بیماران مراقبت می کنند 2- کارکنان آزمایشگاه و تحقیقات که با عامل بیماری سر و کار دارند  3- افرادی که در مراکز نگهداری چهارپایان تک سمی مانند اسب و قاطر کار می کنند.

توضیح : تاکنون همه گیری این بیماری در انسان گزارش نشده است و بصورت تک گیر بوه و شانس انتقال بیماری از حیوان به انسان کم می باشد.

حساسیت و مقاومت عامل بیماری (باکتری) نسبت به محیط :

نسبت به حرارت حساس بوده و در 55 درجه سانتی گراد ظرف مدت 10 دقیقه از بین می رود .- عامل این بیماری در PH اسیدی حساس می باشد و از بین می رود.- مواد ضدعفونی کننده مانند ترکیبات ید در الکل و هیپوکلریت سدیم عامل بیماری را از بین می برند - به نور خورشید حساس است و ظرف 24 ساعت از بین می رود- در مکانهای آلوده مقاوم و 1 تا 6  هفته زنده می ماند- در محیط مرطوب تا یکسال می تواند زنده بماند.

بیماری در حیوانات : میزبان اصلی این بیماری الاغ ، قاطر و اسب هستند اما درسایر پستانداران هم ممکن است رخ دهد .مانند سگ ، گربه ، بز ، گوسفند و شتر. گربه سانان نسبت به این بیماری حساس هستند اما گاو و خوک و پرندگان نسبت به بیماری مقاوم هستند.حیوانات وحشی نیز مانند گرگ ، خرس ، موش صحرایی و خرگوش نیز آلوده شده اند.

دوره نهفتگی(کمون) بیماری در حیوان و انسان : از زمان ورود عامل بیماریزا به بدن تا زمان بروز علائم و نشانه ها متغیر است و بستگی به حساسیت و مقاومت دارد که بطور معمول 2 تا 6 هفته است اما می تواند چند روز تا چند ماه طول بکشد. نهایتاً دوره نهفتگی بیماری در انسان 1 تا 14 روز می باشد.

چگونگی سرایت پذیری بیماری: اسب و الاغ و قاطر آلوده و یا بیمار می توانند بیماری را به حیوانات دیگر و از جمله انسان منتقل نمایند معمولاً  ترشحات بینی و ترشحات چرکی از زخمهای جلدی این حیوانات حاوی تعداد زیادی ارگانیسم بوده که عامل انتشار بیماری هستند.

علائم و نشانه های بیماری در انسان : این بیماری در انسان می تواند بصورت حاد و مزمن و عود کننده خودش را نشان دهد و دارای 4 شکل بالینی است : 1-عفونت موضعی 2- عفونت ریوی 3- عفونت خونی(سپتی سمی) 4- عفونت چرکی مزمن پوست

عفونتهای موضعی : این باکتری به طور معمول از طریق خراشها و بریدگیهای پوستی وارد بدن می شود و می تواند منجر به ایجاد ندول و زخم در همان محل شود . این ندولها خاکستری یا سفید رنگ و سفت هستند و اطراف آن را هاله ای از خونریزی می گیرد که بعداً به شکل پنیری درآمده و یا سفت می شوند.غدد لنفاوی آن ناحیه نیز متورم می شود. این عفونت ممکن است در غشاء های مخاطی مثل چشم ، بینی و دستگاه تنفسی ایجاد شده و باعث ترشحات مخاطی در محل آلودگی گردد.که بدنبال آن علائمی مانند تب ، تعریق ، کوفتگی و تورم غدد لنفاوی همراه داشته باشد. عفونت منتشر نیز می تواند بصورت بثورات جلدی و ایجاد آبسه در اعضای داخلی بدن بروز کند .این آبسه ها اغلب د رطحال ، کبد و ریه ایجاد می شود که نهایتاً بطرف سپتی سمی می روند.

عفونتهای ریوی: در اثر استنشاق عامل بیماری و یا از طریق خون آلوده به این باکتری رخ دهد که بصورت آبسه ریوی ، ایجاد مایع در پلور ریه و پنومونی خود را نشان دهد و بصورت حاد و ناگهانی است.دوره کمون این مرحله 10 تا 14 روز است. بدنبال این حالت سرفه ، درد پهلو ،گرفتاری قفسه سینه ، تب ، لرز، تعریق و... رخ می دهد.تنفس مشکل شده (دیس پنه) و  ممکن است در این مرحله زخم و ندول در بینی ایجاد شود که همراه با ترشح چرکی مخاطی است و ممکن است تیغه بینی سوراخ شود .

مرحله گندخونی(سپتی سمی) : این مرحله فرم مرگبار بیماری است و پس از ورود میکروب از طریق استنشاق ، زخم پوستی ، خوردن مواد آلوده و... رخ دهد . دوره نهفتگی 1 تا 5 روز دارد و علائمی مانند تب،درد عضلات، سردرد، اسهال و... ظاهر می شود.این حالت ظرف 7 تا 10 روز منجر به مرگ می شود . در این مرحله علی رغم درمان بیمار با آنتی بیوتیک امکان مرگ تا 50% وجود دارد و اگر آنتی بیوتیک تجویز نشود 24 تا 48 ساعت اول بیش از 90% بیماران جان خود را از دست می دهند.کسانیکه بیماریهای زمینه ای مانند دیابت ، کلیوی و یا تحت درمان با استروئید هستند و سیستم ایمنی آنها ضعیف است حساس هستند.

مرحله عفونت مزمن پوست : در این مرحله آبسه های متعدد ، ندول و زخمهایی در بافتهای مختلف ظاهر می شود که بصورت دوره ای عود کننده هستند و علائم آن خفیف تر از مرحله حاد است و اکثر بافتها و اعضای بدن مانند پوست ، بافت زیرجلد، کبد ، طحال ، دستگاه گوارش ، دستگاه تنفس و عضلات اسکلتی (دست،پا،بازو و ساق پا) گرفتار می شوند. کاهش وزن و بزرگی غدد لنفاوی دیده می شود و این شکل ممکن است تا 5 سال طول بکشد.

علائم و نشانه های بیماری در حیوانات :

1-      در درجه اول بصورت یک ضایعه جلدی در محل زخم و خراشیدگی در بدن حیوان ،زخمهای بینی ،بیماری ریوی و جلدی است.

2-     در حیوانات دوره بیماری می تواند مزمن و حاد باشد فرمهایی که بصورت زخم بینی و ریوی هستند شدیدتر است

3-     حیوانات مبتلا به فرم شدید بیماری 1 تا 4 هفته تلف می شوند.

4-     فرم خفیف در حیوان گزارش شده که بصورت ترشحات چرکی از بینی و اختلال در تنفس ظاهر می شود.

5-     در شکل عفونت موضعی داخل بینی ، زخم عمیق و ندول در داخل کانال بینی ایجاد می شود که با ترشحات غلیظ  زرد رنگ چرکی همراه است و ممکن است یکطرفه یا دو طرفه باشد.

مرگ و میر در حیوانات مبتلا : این بیماری می تواند تعداد زیادی از حیوانات را که در تماس نزدیک با یکدیگر هستند مبتلا کند(مانند گله اسبها و نگهداری تعداد زیادی الاغ و قاطر در استبل در کنار هم) که این بیماری از چند روز تا چند هفته حیوان مبتلا را تلف می کند ولی گاهی ممکن است حیوان مبتلا تلف نشود و سالها زنده بماند.

تشخیص :بر اساس علائم بالینی و تستهای آزمایشگاهی صورت می گیرد.

درمان : براساس نوع و شدت بیماری از چند روز تا چند ماه و گاهاً یکسال طول می کشد.داروهایی مانند تتراسایکلین ، سیپروفلوکساسین ،اسرپتومایسین ،جنتامایسین و سفتازیدیم استفاده می شود.

پیشگیری و کنترل بیماری:

بیماری واکسن ندارد- رعایت شرایط قرنطینه ای و جداسازی مهم است- پیشگیری از تردد حیوان آلوده – انجام تست مالئین در طول یک دوره سه هفته ای تا منفی شدن 3 تست متوالی – جداسازی و معدوم نمودن حیوان آلوده – سوزاندن وسایل نگهداری و تیمار حیوان آلوده – ضدعفونی محل نگهداری حیوان آلوده با سود سوزآور و هیپوکلرید سدیم – دفع و دفن بهداشتی و سوزاندن فضولات و کود حیوان آلوده – به حداقل رساندن تماس با حیوان آلوده و لاشه آن – رعایت فاصله سوزاندن یا دفن بهداشتی لاشه حیوان آلوده با منابع آب و محیط زندگی – گزارش بموقع بیماری – آموزش و اطلاع رسانی برای حفاظت از افرادسالم