توانمند سازی پرسنل شاغل در سیستم شبکه و مرتبط با ارائه خدمات آموزشسلامت در زمینه های تخصصی آموزش سلامت (مهارتهای آموزشی , نیازسنجی آموزشی , شیوه های آموزشی وارتباطات
o ترویج رویکرد ارتقاء سلامت در سطوح مختلف جامعه
o طراحی ومشارکت درتوسعه آموزش های همگانی (بهبود شیوه های زندگی سالم )
در قالب اجرای برنامه های بسیج آموزشی واطلاع رسانی (هفته سلامت , پیشگیری از سوء مصرف مواد ودخانیات , پیشگیری از بیماریهای قلبی وعروقی , پیشگیری ازایدز و هیپاتیت , پیشگیری ازحوادث وسوانح )
اتنظارات
* مطالعه برنامه عملیاتی واحد ارتباطات وآموزش سلامت شهرستان وتدوین برنامه عملیاتی مرکز
* پایش فرایند های آموزش سلامت در واحد های محیطی با چک لیست ( مراکز بهداشتی درمانی ، وخانه های بهداشت )
* تحلیل عملکرد های فرایند های آموزش سلامت
* نیازسنجی سلامت در (،مراکز بهداشتی درمانی وخانه های بهداشت )
* جمع آوری تجزیه وتحلیل آمار ( ارسال پسخوراند به خانه های بهداشت) وارسال جمع بندی آمار به مرکز بهداشت
* جلب مشارکت وهمکاری با سایر بخشهای توسعه ، بخش خصوصی NGO ها ( بسیج سازندگی ، نیروی انتظامی ،سازما ن تبلیغات اسلامی بخشداریها(طرح دهیاران ) و... رابطین سلامت ادارات ورابطین بهداشتی
آموزش سلامت چیست ؟
- روند و جریانی است با ابعاد اجتماعی ،ذهنی روانشناختی و مرتبط با فعالیت هایی که موجب افزایش توانایی های مردم در اخذ تصمیم مبتنی بر اطلاعات می شود تا منجر به تاثیرگذاری بر سلامت فردی ،خانواده و جامعه گردد .
- مجموعه تجربیاتی که بر عادت ها ، گرایش ها و دانش های مرتبط با بهداشت فردی ،اجتماعی و نژادی موثر واقع می شود .
- فرایندی است که اگاهی ،انگیزه و کمک لازم را برای در پیش گرفتن و نگاهداری کارهای سالم و سبک زندگی سالم برای مردم فراهم می آورد و خواهان دگرگونی های زسیت محیطی لازم برای آسانتر رسیدن به این هدف است و اموزش و پژوهش را در این راستا به اجرا در می اورد .
- عبارت است از دانسته های زیستی ،بهداشتی ریافاجتماعی و تربیتی برای کار با مردم به منظور ایجاد و تغییر رفتار آنان در جهت بهبود سلامت جسمی ،روانی و اجتماعی و روندی است که منجر به توانمندی مردم در تصمیم گیری های بهداشتی فرد ،گروه و جامعه می شود و در این مسیر فراگیری و تغییر رفتار را برای ارایه دهنده سلامت و مصرف کننده آن از پیر تا جوان آسان می سازد .
-فرایندی است که بوسیله ان نه تنها دانش کسب می شود بلکه بوسیله آن ارزش ها و نگرش ها مورد کاوش قرار گرفته و با رفتارهای سلامت اتخاذ شده به افراد کمک تا داوطلبانه در جهت یک زندگی سالم تر گام بردارند .
- اهداف آموزش سلامت
1-دادن آگاهی به مردم : این هدف با آگاهسازی مردم و انتشار دانش علمی در باره پیشگیری از بیماری ها و ارتقای سلامت تحقق می یابد .اگاهی یافتن موانع پیش داوری و پندار نادرست را از بین می برد
2-ایجاد نگرش مثبت : هدف دوم آموزش سلامت از هدف اول مهم تر است چون تنها آگاه کردن مردم از سلامت و بهداشت کافی نیست . مردم باید علاقه مند شوند که عادات و روش زندگی خود را دگرگون سازند .
3-رفتار سلامت : نهایت هدف آموزش سلامت تغییر رفتار و جایگزین کردن رفتا های سلامت زا در جامعه است .
4-آموزش سلامت با بالا بردن سطح دانش و مهات افراد به آنها کمک می کند تا در مورد سلامت خود و خانواده و جامعه ای که در آن زندگی می کنند قادر به تصمیم گیری شوند .
5-در آموزش سلامت تعالی رفتار های سالم در جامعه اعم از سلامت محوری در رفتار و نگرش سیاستمداران ، ارتقای سلامت در برنامه ریزی های محلی و رفتار های سلامت گرایانه در آحاد مردم دنبال می شود .
6-هدف آموزش سلامت قرار دادن سلامت به عنوان یک ارزش اجتماعی ، تشویق مردم در استفاده صحیح از خدمات بهداشتی و آگاه کردن آـنها از نیاز های خود و الویت بندی آنها و جلب همکاری و مشارکت آنها برای رسیدن به جامعه سالم و سلامت جامعه است.
7-اموزش سلامت تقاضای استفاده از مراکز بهداشتی را درطول زندگی افراد کاهش داده و موجب " افزلیش زندگی برای سالها " خواهد شد . بنابر این می تواند در کاهش تقاضا و هزینه های خدمات درمانی بسیار موثر باشد .
8-دیدگاه آینده نگرانه آموزش سلامت بر رویکرد مکتب اصالت " نشاط " اهمیت آموزش سلامت را به عنوان یک رویکرد برای توانمند سازی مردم و جوامع در برخورداری از یک زندگی باکیفیت و پرنشاط نشان می دهد
رویکرد ارتقای سلامت :
تعریف :
ارتقای سلامت فرایندی است که هدف آ ن توانمندسازی مردم برای افزایش کنترل آنها بر سلامت خویش و در نهایت بهبود مستمر سلامت خود و جامعه ای که در آن زندگی می کنند می باشد .
ارتقای سلامت عبارت است از فرایند توانمند سازی مردم و جوامع برای افزایش کنترل آنها بر تعیین کننده های سلامت و از طریق آن بهبود سلامت خویش است . ارتقای سلامت به وسیله مردم و با همراهی مردم و نه برای مردم صورت می گیرد .هیچ فردی به تنهایی نمی تواند بر کلیه عواملی که سلامت وی را تحت تاثیر قرار می دهند ، کنترل داشته باشد .بنابر این ارتقای سلامت نه تنها شامل اعمال و اقداماتی است که به سوی تقویت مهارت ها و ظرفیت های افراد هدایت می شود بلکه همچنین به تقویت ظرفیت گروه ها ،سازمان ها و جوامع برای رویارویی با شرایط اجتماعی و اقتصادی زیربنایی و محیط های فیزیکی که سلامت را تحت تاثیر قرار می دهند ، منجر می شود .
توانمند سازی :
توانمندسازی در ارتقای سلامت فرایندی است که از طریق آن مردم کنترل بیشتری بر تصمصیم گیری ها و اقداماتی که سلامت آنها را تحت تاثیر قرار می دهند به دست خواهند آورد .
هدف توانمندسازی در ارتقای سلامت ،توانمند کردن افراد و جوامع برای تصمیم گیری در زمینه انتخاب بهترین گزینه سلامت به توجه و تاکید بر نقش و اهمیت شناخت تعیین کننده های سلامت که در محیط فیزیکی و اجتماعی نمود عینی دارند ،می باشد .
مراحل کلیدی در فرایند توانمند سازی جوامع :
1-برقراری ارتباط و تماس با جامعه
2-تعیین اهداف توانمندسازی جامعه
3-توین استراتزی و وظایف کلیدی طرح های توانمندسازی
4-تعیین ساختار طرح های توانمنسازی
5-شناسایی مشوق ها و انگیزه های مناسب
6-مدیریت فرایند توانمند سازی
7-ارایه حمایت و نظارت مناسب
8-اجرای فعالیت های پیش بینی شده در طرح
9-پایش و ارزشیابی اجرای طرح توانمند سازی
-توسعه ارتباطات برای ارتقای سلامت :
- هدف کلی آن استفاده ی راهبردی از ارتباطات برای بهبود سلامت می باشد .ارتباطات برای سلامت شامل مطالعه و استفاده از راهبردهای ارتباطات برای شکل دهی و تاثیرگذاری بر تصمیمات تقویت کننده سلامت افراد و جامعه می باشد . ارتباطات برای سلامت ،حوزه های ارتباطات و سلامت را به یکدیگر متصل نموده و به طور فزاینده ای به عنوان عنصری اساسی در تلاش های بهبود سلامت فردی و اجتماعی شناخته شده است . وسعت ارتباط سلامت شامل جلوگیری از بیماری ها ارتقای سلامت ،سیاست مراقبت های بهداشتی و حرفه ، مراقبت های بهداشتی برای افزایش کیفیت زندگی و سلامت افراد جامعه می باشد .
- ارتباطات اثر بخش برای سلامت می تواند به افزایش آگاهی افراد امخاطرات سلامت و راه حل آنها ،ایجاد انگیزه و مهارت های مورد نیاز برای کاهش مخاطرات مذکور ، کمک به آنها برای جلب حمایت افراد دچار وضعیت های مشابه و تغییر یا تقویت نگرش آنها کمک کند .
- در بعد فردی ارتباطات سلامت می تواند تقاضای خدمات بهداشتی مناسب را افزایش داده و از تقاضای خدمات بهداشتی نامطلوب بکاهد . ارتباطات برای سلامت می تواند اطلاعات در دسترس برای کمک به روش های پیچیده تر نظیر انتخاب برنامه ها، مراقبان و درمان های سالم و روش های پیشگیری مطمئن را فراهم می سازد .
- در بعد جامعه ارتباطات سلامت بر دستور کار جامعه اثر می گذارد . از نتایج اثر بخش ارتباطات در جامعه می توان به جلب حمایت همه جانبه برا سیاست ها و برنامه ها ،ترویج تغییرات مثبت در محیط های اقتصادی ،اجتماعی و فیزیکی ف بهبود ارایه خدمات بهداشتی و تاثیرات ان در حمایت از هنجار های اجتماعی مفید برا سلامت و کیفیت زندگی اشاره کرد .
- آموزش سلامت مبتنی بر جامعه:
برنامه های آموزش سلامت مبتنی بر جامعه به معنای حرکت به بیرون از بخش سلامت برای سلامت است . و هدف کلی آن افزایش کیفیت ، دسترسی و اثربخشی برنامه های سلامت است .
برنامه های آموزش سلامت مبتنی بر جامعه برای دسترسی به مردم در خارج از موقعیت های سنتی ارائه مراقبت های بهداشتی و برای توسعه موقعیت های سلامت در ورای بخش سلامت طراحی می شوند .موقعیت ها کانال هایی برای دسترسی به مخاطبین مورد نظر و هم راهکارهایی برای پوشش بیشترین جمعیت ممکن هستند . چنین روندی می تواند به بهبود سلامت بخش عظیمی از جامعه منجر شود .
یک علت مهم طراحی برنامه های آموزش سلامت مبتنی بر جامعه این است که سلامت و کیفیت زندگی به بسیاری از عوامل و سیستم های اجتماعی وابسته است و فقط به یک سیستم مراقبت پزشکی و بهداشتی مناسب وابسته نمی باشد .
آموزش مبتنی بر جامعه در چهار موقعت عمده دخالت می کند :
1-موقعیت مدارس : به عنوان معبری مهم برای دسترسی به کل جمعیت جامعه بویژه برای آموزش کودکان و نوجوانان
2-موقعت محیط کار : به عنوان فرصت مناسبی برای اجرای برنامه ها و سیاست های آموزش سلامت و اقدامات محیطی حامی سلامت
3- موقعیت مراکز ارایه خدمات بهداشتی درمانی : به هدف استفاده بهینه از " لحظه ی مناسب برای اموزش "
4-موقعیت جامعه : برای پوشش باقیمانده ی جمعیت که در سه موقعیت مذکور تحت پوشش برنامه های آموزش سلامت نبوده اند .
چرا آموزش سلامت مبتنی بر جامعه ؟
1- تنوع قومی و فرهنگی و تاثیر آن در برخورداری از سلامت
2- فقر
3- فقدان دسترسی کافی به خدمات بهداشتی درمانی کیفی
4- کمبود خدمات بهداشتی پیشگیرانه
5- ضرورت تطابق برنامه های پیشگیرانه با نیازهای جامعه با در نظر گرفتن عوامل مورد نظر افراد نظیر وضعیت ناتوانی ،توجهات جنسی و مناسبات جنسیتی که نقش مهمی در تعیین نتایج سلامت ، رفتارها ، الگوی مصرف و نگرش گروه های سنی و قومی ایفا می کنند .
مزایای استفاده از برنامه های آموزش سلامت مبتنی بر جامعه:
1- رابطه اموزش سلامت با مداخلات پیشگیرانه و ارتقای سلامت و بهبود کیفیت زندگی را شفاف ساخته و تعاملات درون بخشی با سایر واحد های ارایه خدمات سلامت را از آشفتگی موجود می رهاند .
2- موقعیت های مناسب برای آموزش سلامت را برجسته نموده و تعاملات برون بخشی آموزش سلامت (و حتی بخش سلامت ) را هدفمند ، موثر و کیفی می سازد .
3- راهبردها و مداخلات موثر منطبق با شرایط بهداشتی کشور را با توجه به تابلوی بیماری و مرگ میر ، ترکیب جمعیتی ، رفتارهای مخاطره آمیز شایع و همسانی موقعیت های مناسب مداخله مشخص می سازد .
4- مشکل نداشتن شاخص های مورد اجماع برای آموزش سلامت را با ارایه ی شاخص های معتبر و قابل اندازه گیری مرتفع می سازد .
5- ابزلر تعیین سرانه آموزش سلامت با هدف توسعه سرمایه گذاری برای اموزش سلامت را در اختیار ما می گذارد
6- فرصت مناسبی را برای بازیابی جایگاه تشکیلاتی و اداری ،برنامه و بودجه ای اموزش سلامت در وزارت بهداشت ،درمان و آموزش پزشکی فراهم می سازد .
- مشارکت برای ارتقای سلامت :
فرایندی است که در آن مردم می توانند با هم برای ایجاد تغییر در زندگی خود کار کنند و در تصمیم گیری در رابطه بامسایل پیرامو ن زندگی خود نقش فعال داشته باشند .
معنای مشارکت در ارتقای سلامت این است که در آن اعضای یک جامعه نیازهای سلامت شان را تعیین نموده ،توجه نمایند که چگونه می توانند با این نیاز ها روبرو شوند ،به طور گروهی در مورد اولویت های شان تصمیم بگیرند و با هم برای نیل به اهداف طراحی شده بر اساس حمایت مقتضی کار کنند .
مشارکت موثر جامعه ،نیازمند درگیری همه بخش های داخل یک جامعه و نه تنها قدرتمندترین آنها یا آنهایی که به راحتی در دسترسند، می باشد
اصول اموزش بهداشت :
1- نیازسنجی و اطمینان از نیازها (ایده ها ،باورها ،ارزش ها ، و براورد مختصات جمعیتی و اقتصادی و...) یک اصل اولیه و اساسی در آموزش سلامت است . ( در صورتی که نیازها تعیین نشوند آموزش بیهوده خواهد بود . نیازسنجی آموزشی باید در بعد کلان جامعه و در داخل زیرگروه های آ ن انجام گیرد .)
2- آموزش سلامت باید در متن جامعه و به صورت غیر رسمی و با جلب مشارکت جدی مخاطبین ودر محیط های غیر تصنعی انجام گیرد .
3- آموزش دهنده و ویژگی های علمی و شخصیتی اودر آموزش سلامت یک رکن مهم باید مد نظر قرار گیرد . ضرورت توجه به ویژگی های آموزش دهنده
4- محتوای مواد آموزشی با ید منطبق بر علایق و ویژگی های رشد ذهنی ، روانی و اجتماعی مخاطبین طراحی و تولید گردد .
5- آموزش سلامت ، نیازمند یک حمایت و پشتیبانی قوی است و باید حمایت سیاست گذاران و افراد کلیدی در سطح کلان و منطقه ای و محلی مورد توجه قرار گیرد.
6- فرآیند آموزش سلامت باید به صورت تدریجی ، گام به گام و مستمر در جهت اصلاح ، بهبود و تغییر رفتار انجام گیرد.
7- برای موفقیت آموزش بهداشت ، باید از اصول و مبانی علوم انسانی بهره جسته و در طراحی برنامه های آموزشی از آنها استفاده کرد.
8- در طراحی و اجرای برنامه های آموزشی سلامت استفاده از متدها ها ، روش ها ، وسایل و تجهیزات آموزشی و کمک آموزشی جریان یادگیری را تسهیل و تعمیق می دهد.
9- برای تاثیر گذاری بیشتر برنامه های آموزش سلامت استفاده از وسایل ارتباط جمعی مورد تاکید می باشد .
10- در آموزش سلامت ( برخلاف آموزش پزشکی ) باید از مفاهیم پیچید ه فنی و علمی اجتناب و به جای آن از اصطلاحات قابل فهم استفاده کرد .
11-در آموزش سلامت ، مربی آموزشی باید علاوه بر گفتار و توضیحشفاهی مستدل و منطقی و مبتنی بر اصول علمی درست ، گغته های خود را در منش و رفتارخود نیز به عنوان یک الگوی رفتاری در معرض مخاطبین خود قرار دهد.
12- مربی آموزش سلامت باید موضوعات سلامت را به صورت مساله طرح نموده و تمام نکات مثبت و منفی، مزایا و معایب، مشکلات و غیره را بطور کامل بررسی کرده و با مشارکت مخاطبین خود واقعیت و حقیقت امر را روشن کند.
13-در فرآیند آموزش سلامت ، باید فضای دوستانه ، صمیمی ، همدلی بین مخاطب و مربی برقرار شود .
14-تعامل مثبت و دو طرفه و ایجاد جریان ازاد ارتباط در آموزش سلامت ضروری می باشد ارتباط دو طرفه در اموزش بهداشت جهت کمک به برقراری برخورد صحیح و رفع شک و تردید از اهمیت خاصی برخوردار است.
15-در آموزش سلامت بر خلاف آموزش آکادمیک ، مربی باید از روشهائی استفاده کند که مورد قبول واقع گردد. او باید بداند که یک فرد کمک کننده است نه یک معلم. بنابراین بایستی اعتماد مخاطبین خود را جلب کند.
16-مربی آموزش سلامت باید از تقابل با ارزش و اعتقادات و آداب و روسوم و سنت های رایج خودداری نموده و قدرت انتخاب و اختیار مخاطبین خود را با تمام وجود محترم شمرده و به آنها فرصت تجزیه و تحلیل ، تطابق ، گزینش و انتخاب رفتار های بهداشتی را در نظر بگیرد.
17- در طراحی و ارائه برنامه های آموزش سلامت تعیین و تدوین اهداف آموزشی یک امر ضروری می باشد. اهداف آموزشی باید به صورت کاملاَ عینی و فابل مشاهده در نظر گرفته شوند.
مبانی آموزش بهداشت :
1. اموزش سلامت جزیی جدایی ناپذیرازسلامت عمومی و زیر بنای توسعه و ارتقای سلامت است.
2. آموزش سلامت یک نیاز فردی و اجتماعی در زندگی بوده و برای هر کسی لازم و ضروری است.
3. اموزش سلامت جریانی مستمر و پویا بوده و در هر زمانی متناسب با نیازها و مقتضیات آن باید مورد توجه قرار گیرد.
4. آموزش سلامت فرآیندی تعاملی بین فرد با خود ، فرد با دیگران ، فردبا جامعه ، و بالعکس می باشد.
5. آموزش سلامت در تعامل با مجموعه فرهنگ ها ، باورها ، ایده ها ، افکار و سنت های اجتماعی ، مبانی رفتار سالم و سلامت بخش و تعدیل و کنترل عوامل و رفتارهای مخاطره آمیز را طراحی و تدارک می بیند.
6. آموزش سلامت شیوه اقناع افراد و جوامع در جهت اتخاذو انجام رفتارهای سالم است .
7. آموزش سلامت ترکیبی از علوم پزشکی ، تعلیم و تربیت ، جامعه شناسی و روانشناسی است.
8.آموزش سلامت مثل آموزش دانشجویان رشته های پزشکی و پیر پزشکی نیست ، بلکه فرآیندی ارتباطی و مشارکتی است که جریان خودآگاهی، خودتنظیمی و خود رهبری گروه مخاطب را تسهیل و تداوم می بخشد.
9. زیربنای آموزش سلامت ، اصول و تئوری های تعلیم و تربیت و یادگیری و. روانشناسی اجتماعی است .
10. آموزش سلامت زمانی موفق است که مبتنی بر عوامل تاثیر گذار بر سلامت ( سیاسی ، اجتماعی ، فرهنگی و اقتصادی ) طراحی