تعریف:
یک بیماری باکتریال سیستمیک است که شروعی تدریجیداشته و با تب ممتد، سردرد و حالت گیجی ، ضعف ، بی اشتهایی، کندی نبض، بزرگی طحال ،لکه های قرمز روی تنه ( Rosc sopts ) سرفه بدون خلط ،یبوست و یا اسهال همراه می باشد. بعلت گرفتاری پلاکهای پی یر ( Peyer̕ s Patches) در انتهای روده کوچک ، در حدود 1% موارد درمان نشده احتمال خونریزی گوارشی یا سوراخشدن روده وجود دارد. عوارض مهم دیگر عبارتند از توکسمی و میوکاردیت.
با درمان به موقع با آنتی بیوتیک مناسب میزان مرگو میر را می توان از 10% به کمتر از 1% کاهش داد. عود در 10 - 5% موارد درمان نشدهاتفاق می افتد و گاهی بدنبال درمان آنتی بیوتیکی شیوع بیشتری دارد. موارد خفیف وبدون علامت در مناطق آندمیک دیده می شود. عامل بیماریزا را می توان در مراحل اولیهبیماری از خون مدفوع و ادرار جدا کرد. در مواردی که آنتی بیوتیک مصرف نشده باشدامکان جدا سازی باکتری از ترشحات دوازدهه ، مغز استخوان و از بیوپسی Rose spots وجود دارد. علیرغم اختصاصی نبودن تست سرولوژی « ویدال » افزایش چهار برابر تیترآگلوتیناسیون « O » نسبت به هفتهاول بروز بیماری، تشخیص را محتمل می سازد.
عامل بیماری زا:
عامل حصبه، باسیل تیفوئید یا سالمونلاتیفی ( Salmonella typhi ) می باشد.سالمونلاهای پاراتیفی علائمشبه حصبه ایجاد می کنند که معمولا خفیف تر است.
وقوع :
در تمام دنیا منتشر است. در ایران نیز کم و بیشاز کلیه استانهای کشور گزارش می شود، ولی بیشترین میزان بروز در سال 73، در استانهای کرمانشاه ، مرکزی ، لرستان و کردستان بوده است.
مخزن:
انسان مخزن بیماری بوده و افراد خانواده که درتماس هستند ممکن است حاملین گذرا باشند در اکثر نقاط دنیا، حاملین مدفوعی شایعتر ازحاملین ادراری هستند. حامل شدن ممکن است بدنبال بیماری حاد، خفیف یا حتی عفونت هایبدون علامت باشد. این حاملین مزمن اغلب افرادی هستند با سن متوسط، بخصوص زنان واکثر ناراحتی هایی درکیسه صفرا دارند. حاملین مزمن ادراری معمولا عفونت با کرمشیستوروما هماتوبیوم ( Schistosoma heamatobium ) نیزدارند.
راه سرایت:
عامل بیماری معمولا توسط غذا یا آب آلوده بهمدفوع یا ادرار بیماران یا حاملین منتقل می شود. میوه جات خام، سبزیجات آلوده بهکود انسانی ، شیر و فرآورده های لبنی ( آلوده شده توسط دست حاملین ) و در بعضی ازمناطق جهان از راه مصرف صدف دریایی آلوده نیز انتقال می یابد. مگس و سوسک و ... ،بعنوان ناقلین مکانیکی می تواند اغذیه را آلوده سازد و سپس ارگانیسم در داخل غذاتکثیر پیدا می کند تا به دوز آلوده کننده خود برسد.(106تا 109 )
دوره کمون:
دوره کمون بستگی به دوز آلوده کننده دارد ومعمولا بین 1 تا 3 هفته طول می کشد.
دوره سرایت:
تا وقتی که باسیل در ترشحات بدن باشد یعنی ازهفته اول تا دوره نقاهت امکان سرایت وجود دارد. 10% بیماران حصبه ای باسیل را تا سهماه بعد از شروع علائم دفع می کنند و در 5 - 2% موارد حامل مزمن باقی می مانند. ( بیش از یک سال )
حساسیت و مقاومت:
همه مردم نسبت به بیماری حساس هستند و این حساسیتبا کاهش اسیدیته معده بیشتر می شود. بدنبال ابتلاء به بیماری، عفونت بدون علامت یاایمن سازی فعال، ایمنی اختصاصی نسبی پیدا می شود ولی این ایمنی قادر به محافظت شخصیدر برابر بلع تعداد زیاد ارگانیسم نیست. در مناطق آندمیک، حصبه بیشتر در اطفال قبلاز سنین مدرسه و در سن مدرسه مشاهده می شود.
علائم بالینی:
شروع بیماری معمولا با تب است که ابتدا پلکانیبوده و سپس مداوم می گردد. سردرد همراه آن گاهی آنقدر شدید است که در تشخیص افتراقیمننژیت قرار می گیرد تهوع و استفراغ، ضعف و بی اشتهایی ، درد عضلات و مفاصل، دل دردو نفخ شکم، لکه های کوچک قرمز رنگ روی تنه که با فشار محو می شوند ( Rose spots ) ، سرفه که معمولا بدون خلط است گاهی گلو درد و حالتگیجی و منگی پدیدار میگردد. سابق یبوست از علائم مهم بود ولی امروزه تقریبا به هماننسبت اسهال هم پیدا می شود. در معاینه تب بالا ، بزرگی طحال، Rose spots ، کندی نبض ( به نسبت افزایش درجه حرارت ) گاهیرالهای خشک در سمع ریه و ندرتاً بزرگی غدد لنفاوی وجود دارد در آزمایشات در حدودنیمی از موارد لکوپنی، مختصری افزایش آنزیمهای کبدی و بیلی روبین و لکوسیتوری دیدهمی شود.
الف - اقدمات پیش گیری کننده :
1- آموزش همگانی در مورد اهمیت شستشوی دستها باآب و صابون بعد از اجابت مزاج و قبل از تهیه و صرف غذا بخصوص در مورد کسانی که بامواد خوراکی سرو کار دارند یا از بیماران و اطفال مراقبت می کنند.
2- تامین امکانات لازم برای شستشوی دستها ( آبسالم، صابون )
3- دفع صحیح فضولات انسانی، رعایت فاصله بین چاهفاضلاب و چاه آب آشامیدنی و عدم وجود حشرات در اطراف چاه توالت
4- تامین آب سالم چه به منظور آشامیدن ، چهشستشوی سبزیجات و میوه جات و ظروف
5- کنترل حشرات توسط حشره کش ها و دفع صحیح زبالهدر کیسه های نایلونی جهت عدم تجمع حشرات
6- دقت لازم در سلامت تهیه مواد خوراکی، حمل ونگهداری آن، بخصوص اغذیه ای که سرد مصرف می شوند ( مثل سالاد ) و در صورت عدماطمینان از پاکیزه بودن مواد غذایی، بهتر است اغذیه پخته ای که داغ مصرف می شوند یامیوه هایی که پوستشان کنده می شود استفاده شود. ( البته پس از شستشوی صحیح وضدعفونی پوست آنها، چون چاقو و دست مصرف کننده آلوده به پوست میوه خواهد شد و میتواند داخل میوه را نیز آلوده کند).
7- پاستوریزه کردن یا جوشاندن شیر و کلیه محصولاتلبنی، نظارت بر کلیه جنبه های تهیه ، نگهداری و تحویل محصولات لبنی
8- کنترل کیفی کلیه محصولات تهیه شده از سبزیجاتکه قرار است به مصرف انسانی برسد ضدعفونی صحیح آن و استفاده از آب سالم جهت خنککردن غذاهایی که کنسرو می شوند.
9- تشویق تغذیه با شیر مادر در تمام طولشیرخوارگی و در غیر اینصورت جوشاندن شیر و آبی که به مصرف تغذیه شیرخوار میرسد.
10- محدودیت مصرف صدف خوراکی، جوشاندن آن حداقلبمدت 10 دقیقه الزامی است.
11- آموزش بیماران، افراد در دوران نقاهت وحاملین سالم در مورد رعایت بهداشت فردی، بخصوص شستشوی دستها با آب و صابون بعد ازاجابت مزاج و قبل از تهیه و مصرف غذا
12- کلیه حاملین کشف شده باید از سرو کار داشتنبا مواد غذایی و مراقبت از بیماران معاف باشند و تا زمانی که سه کشت مدفوع که 48ساعت پس از قطع درمان بفاصله یک روز تهیه شده باشد ، منفی نگردد باید از تماس بامواد غذایی خودداری نمایند چنانچه کشتها مثبت شد ماهی یکبار تا 12 ماه تکرار می شودتا حداقل سه کشت متوالی منفی شود تا بتوان اعلام نمود که فرد دیگر حامل بیمارینیست. تجویز آمپی سیلین یا آموکسی سیلین ( همراه پروبنسید Probenecid ) یا کوتریموکسازول در درمان حاملین موثر است درمطالعات اولیه کینولون ها نیز نتایج خوبی بدست آمده است.
13- ایمن سازی : سه نوع واکسن ضد تیفوئید در دنیاموجود است:
*نوع تزریقی غیرفعال که در دو نوبت به فاصله چند هفته تزریق می شود و معمولا هر سهسال یکبار باید یک تزریق یادآور انجام شود.
*نوع خوراکی که سوش زنده ضعیف شده Ty 21a بودهو بصورت سه کپسول یک روز در میان مصرف می شود.
*نوع تزریقی تهیه شده از آنتی ژن پلی ساکاریدی Vi که یکنوبت تزریق آن کافی است. به هر جهت واکسیناسیون قادر به محافظت فرد در برابر تماسبا تعداد زیاد باسیل نخواهد بود و در جریان اپیدمی ها مصرف آن توصیه نمیشود.
ب - تشخیص :
در صورت موجود بودن علائم بالینی مشکوک:
ب - 1: تشخیص قطعی توسط:
ب-1-1 : انجام کشت روی محیط اختصاصی و جدا سازیباسیل از خون، مغز استخوان، مدفوع، ادرار یا Rose spots ،ترشحات دوازدهه
ب-1-2: یافتن آنتی ژن اختصاصی در سرم یا ادرار،در صورت موجود بودن امکانات لازم
ب - 2 : تشخیص احتمالی توسط:
ب-2-1- انجام آزمایش ویدال و افزایش تیتر O به میزان 4 برابر ظرف دو هفته
ب-2-2- روش PCR ازحساسیت زیادی برخوردار است ولی چندان اختصاصی نیست
ب-2-3- وجود بیماری در اطرافیان یا منطقه
ج - درمان:
داروهایی که در درمان تیفوئید توصیه می شودعبارتند از:
کلرامفنیل، کوتریموکسازول ، آمپی سیلین ، آموکسیسیلین و در صورت اثبات مقاومت دارویی میتوان ضمن بستری نمودن بیماران ازسفالوسپورین های نسل سوم مانند CEFTRIAXONE یا از کینولونهایی مانند CIPROFLOXACIN استفاده کرد. ایزولاسیون و جداسازی بیماران لازم نیست ولی رعایت موازین بهداشتی در رابطه با مدفوع و ادرار ضروریاست قرنطینه لزومی ندارد. ضدعفونی مدفوع، ادرار با شیرآهک 20% ، کرئولین 5% یامحلول کلر 20 PPM و کلیه لوازمی که آلوده به آنها شده باشدبا مواد پاک کننده الزامی است. ایمنسازی افراد خانواده و کسانی که در تماس با بیماربوده اند بطور روتین توصیه نمی شود.