تغذیه شیرخواران

                              راهنمای تغذیه شیرخواران

نیاز های نوزاد

نوزاد بلافاصله پس از تولد نیاز به تماس فوری با مادر دارد . او نیازمند شنیدن صدای مادر ،دیدن و بوئیدن او و آغوش گرم مادر است تا تنها نباشد و احساس غربت نکند . او نیاز دارد که حضور پدر و سایر اعضاء خانواده را حس کند .

نوزاد نیازمند تغذیه با شیر مادر است : شیر مادر غذایی بی نظیر و بدون جایگزین برای شیرخوار است که جسم و جان او را تغذیه می نماید.

توصیه های تغذیه ای شیرخوار

• شیر روز های اول یا آغوز حاوی مواد مغذی بوده و به عنوان اولین واکسن نوزاد برای پیشگیری از ابتلا به انواع بیماریها تلقی می شود . پس تغذیه نوزاد با آغوز ضروری و حیاتی است . مقدار آن کم است و بتدریج زیاد می شود.
• شیر مادر حاوی تمام مواد مغذی مورد نیاز شیرخوار می باشد . کودک را در شش ماه اول تولد به طور انحصاری  با شیر مادر تغذیه کنید . بدین معنی که از دادن آب ، آب قند، شیرمصنوعی و سایر مایعات و غذاها در 6 ماه اول به شیرخوار بپرهیزید.
• غذای کمکی را پس از 6 ماهگی شروع کنید و شیر مادر را تا پایان 2 سالگی یا بیشتر همراه با غذا ادامه دهید.
• شیرخوار را مکرر در هر زمانی که نیاز دارد ،به پستان بگذارید تا تولید شیر زیاد شود . وقتی جریان شیر برقرار شد ، معمولا" شیرخوار 12-8 بار در شبانه روز شیر می خورد و ممکن است بعضی روزها بیشتر هم نیاز داشته باشد.
• مهمترین عامل در افزایش شیر مادر ، مکیدن مکررو تخلیه مرتب پستانها بر حسب میل و تقاضای شیرخوار در شب و روز می باشد . شیر را نه بر حسب ساعت بلکه به میل و دلخواه شیرخوار به او بدهید.
• از بکار بردن پستانک و شیشه شیر که سبب کاهش میل مکیدن پستان توسط شیرخوار و در نتیجه کاهش شیر مادر ،انتقال آلودگی،عفونت و بیماری ،تغییر فرم دندان ها و قالب فک شیرخوارب و اختلال در مکیدن می شود جدا" پرهیز نمایید.
• با شیرخوار خوددر یک اتاق باشید و در منار یکدیگر بخوابید . هم اتاقی مادر ونوزاد برای مادر سزارین شده دارای مزایای بسیاری است.
• در صورت جدایی مادر و شیرخوار به هر علتی و عدم امکان تغذیه مستقیم از پستان ،شیر خود را دوشیده و آنرا به کمک فنجان به شیرخوار بدهید.

• در صورت بروز مشکلات پستانی مثل زخم و شقاق نوک پستان که معمولا" به دلیل پستان گرفتن نادرست توسط شیرخوار است ،ضمن ادامه شیردهی مراجعه به مراکز بهداشتی درمانی لازم است.

توجه به علائم گرسنگی و سیری نوزاد

علائم گرسنگی:

v      حرکات چشم ها و افزایش آنها

v      باز کردن دهان

v      بیرون آوردن زبان

v      حرکت سر

v      صداهای ظزیف

v      مکیدن دست و پتو یا ملحفه

v      علائم دیررس شامل گریه و قوس زدن است. لذا اجازه ندهید گرنگی وارد این مرحله شود.

v      عده ای بیدار شده و منتظر می مانند و اگر به آنها توجه نشود ،به خواب می روند و عده ای آزرده خاطر می شوند.

علائم سیری:

v      وقتی شیرخوار سیر شود ریلاکس( شل و راحت) شده و پستان را رها می کند .

نکته: مکیدن بیش از 40 دقیقه در اکثر دفعات ،یا کمتر از 10 دقیقه در اکثر دفعات ،بیش از 12 بار در اکثر روزها ( پس از به شیر آمدن مادر ) ممکن است ناشی از نادرست گرفتن پستان باشد.وضعیت پستان گرفتن شیرخوار را باید کنترل کرد.

نشانه های پستان گرفتن صحیح توسط شیرخوار

       دهان شیرخوار کاملا باز است.

       نوک و قسمت بیشتری از هاله پستان در دهان شیرخوار قرار دارد.

       لب پایین او به بیرون برگشته است.

       چانه شیرخوار به پستان مادر چسبیده است.

اجازه دهید شیرخوار خودش پستان را رها کند سپس پستان دیگر را به او بدهید. در وعده بعد شیردهی را از پستانی شروع کنید که شیرخوار در وعده قبل شیر کمتری از آن خورده یا اصلا" نخورده است.

نشانه های مکیدن موثر:

       مکیدنها آهسته ،عمیق و گاه با مکث می باشد.

       شما می توانید بلعیدن شیر را مشاهده کنید یا صدای قورت دادن او را بشنوید.

       در هنگام شیرخوردن گونه های شیرخوار برجسته است و به داخل کشیثده نمی شود.

       شیرخوار خودش شیرخوردن را خاتمه می دهد و پستان را رها می کند و راضی به نظر می رسد.

عواملی که باعث می شوند تولید شیر کم شود:

1-       تغذیه نامکرر

2-       تغذیه برحسب زمانی که مادر تعیین می کند.

3-       دفعات کوتاه مدت تغذیه

4-       پستان گرفتن نادرست و مکیدن ضعیف

5-       بغل کردن نادرست شیرخوار موقع شیر دادن که نتواند پستان را درست بگیرد.

دوشیدن شیر:

1-    اگر نوزاد قادر به مکیدن نیست دوشیدن شیر باید زودتر یعنی ظرف 6 ساعت اول یا روز اول شروع شود . بطوریکه مادر در ساعات بیداری هر 3 ساعت شیرش را بدوشد تا شیر جریان یابد و از بروز احتقان پیشگیری شود . اگر شیرخوار فعلا" نباید شیر بخورد شیر دوشیده شده را برای مصارف بعدی او ذخیره کنید. جمع آوری آغوز برای تغذیه شیرخوار بسیار ارزشمند است.

2-    اگر مادر به دلیل بیماری بستری شده است ، لازم است فردی ماهر برای دوشیدن پستان به مادر کمک کند . مادر باید دوشیدن با دست را بیاموزد . در صورت دسترسی ، استفاده از شیردوش برقی نیز موثر است.

3-       نحوه دوشیدن شیر با دست و چگونگی تحریک به جریان انداختن شیر ، نگهداری شیر دوشیده شده و تغذیه شیرخوار با آن را از کارکنان بهداشتی بیاموزید.

مادر نیاز به استراحت فراوان ، مصرف غذا و مایعات کافی دارد . مادر با اعتماد به توانایی خود و با کمک و حمایت اطرافیان شیردهی موفقی خواهد داشت.

فراموش نکنید بهترین شیر کمکی یا جایگزین شیر مادر در صورت لزوم ،شیر مادران سالم دیگر (شیر دایه) است.

شیر خواران در شش ماه اول عمر بطور انحصاری با شیر مادر تغذیه می شوند . اگر تغذیه مستقیم شیر خواران از پستا ن مادر ممکن نیست انها باید شیر مادر را بوسیله فنجان دریافت کنند .( اگر شیرخوار قادر به بلع نیست ، شیر مادر را می توان بوسیله لوله معدی به او خورانید ) پس از 6 ماهگی هر نوع مایعاتی که به شیرخوار داده می شود  نیز باید بوسیله فنجان باشد .تغذیه با بطری و استفاده از گول زنک یا پستانک می تواند سبب سردرگمی شیرخوار در مکیدن و امتناع شیرخوار از مکیدن پستان شود ر شستشوی بطری مشکل تر از فنجان است و عوامل بیماریزای ناشی از آن می تواند موجب بیماریها و حتی مرگ شیرخوار شود . گول زنک نیز علاوه بر مضرات فراوان دیگر می تواند به سهولت آلوده شود و سبب ابتلاء شیرخوار به بیماریها گردد.

کودکان به غذاهای مغذی علاوه بر شیر مادر از سن 6 ما هگی به بعد نیاز دارند و توصیه سازمان جهانی بهداشت به شروع غذاهای کمکی  از این سن است . غذاهای کمکی محلی و قابل دسترس که رژیم غذایی شیرخوار را با کالری و ریز مغذیهای اضافی غنی کنند .می بایست به شیرخوار عرضه شوند. این غذاها باید نرم یا پوره شده در مقادیر کم ، چندین بار در روز به شیرخوار داده شوند . دادن این غذاهای کمکی باید همزمان با رشد شیرخوار از نظر مقدار و تکرار دفعات افزایش یابد.

تغذیه با شیر مادر بر حسب تقاضای شیرخوار باید تا پایان 2 سالگی یا بیشتر ادامه یابد .

با استفاده از اصول مراقبت روانی ،اجتماعی به " تغذیه موثر " شیرخواران بپردازید . بویژه از طرق زیر :

• شیرخواران را خودتان مستقیما" تغذیه نمایید و کودکان بزرگتر را وقتی که خودشان غذا می خورند ، کمک کنید و نسبت به نشانه های سیری و گرسنگی انها حساس باشید .
• شیرخواران را به آرامی و صبورانه تغذیه کنید و آنها را برای خوردن تشویق کنید اما مجبورشان نکنید.
• اگر کودکان ار خوردن بسیاری از غذاها امتناع می کنند ،غذاهایی با ترکیب مختلف ،طعم ها و قوام مختلف و روش های متفاوت را برای تشویق آنها تجربه کنید .
• آشفتگی را در طول غذا دادن به کودک به حداقل برسانید، اگر کودک به سهولت علاقه خود را به غذا از دست می دهد .
• به یاد داشته باشید که زمان غذا خوردن فرصتی برای آموختن و ابراز محبت است  در طول غذا دادن به کودک با او صحبت کنید و تماس چشم با چشم با او داشته باشید.

تدارک و ذخیره کردن غذاهای کمکی بطور سالم و بهداشتی

در هنگام تهیه و تدارک غذا بهداشت را رعایت کنید. از جمله:

• شستن دستهای کودک و مراقبت کننده  از او قبل از تهیه و خوردن غذا
• ذخیره کردن غذاها بطور سالم و صرف غذاها بلافاصله پس از تهیه
• استفاده از ظروف تمیز برای تهیه و تدارک غذا
• استفاده از فنجان ها و کاسه های تمیز برای غذا دادن به کودک
• پرهیز از استفاده از بطری که تمیز کردن ان مشکل است

مقدار غذاهای کمکی مورد نیاز

غذاهای کمکی را از پایان 6 ماهگی با مقادیر کم شروع کنید و همزمان با رشد کودک ،مقدار غذا را افزایش دهید و تغذیه او با شیر مادر را بطور مکرر ادامه دهید . انرژی دریافتی مورد نیاز از غذاهای کمکی برای شیرخوارانی که دریافت (متوسط ) شیر مادر دارند در کشورهای در حال توسعه تقریبا" 200 کیلو کالری در روز برای سنین 8-6 ماهگی ، 300 کیلو کالری در روز برای سنین 9-11 ماهگی و 550 کیلو کالری روزانه برای کودکان 23-12 ماه است.

قوام غذاها

همانطور که کودک بزرگتر می شود مطابق با نیازها و توانایی های او قوام و تنوع غذاهای کمکی را افزایش دهید. شیرخواران در شروع تغذیه تکمیلی می توانند غذاهای پوره شده ، نرم شده و نایمه جامد را بخورند . تا 8 ماهگی اکثر شیرخواران خودشان به تنهایی قادر به خوردن غذاهای ریز شده با دست هستند . تا 12 ماهگی اکثر کودکان می توانند غذاهایی مشابه سایر افراد خانواده بخورند ( اما به یاد داشته باشید که آنها نیاز به غذاهای غنی از مواد مغذی دارند)

تعداد دفعات غذا و دانسیته انرژی :

دفعات غذا دادن به کودکان را همانطورکه بزرگتر می شوند ، افزایش دهید . تعداد دفعات مطلوب بستگی به تراکم انرژی غذاهای محلی و مقادیر معمول مصرف شده در هر وعده دارد . برای یک شیرخوار متوسط سالم که شیر مادر می خورد، غذاهای کمکی باید 3-2 بار در روز در 8-6 ماهگی و 4-3 بار روزانه در 11-9 ماهگی و 24-12 ماهگی همراه با میان وعده ها ( مثل یک تکه میوه یا نان با پنیر یا مغزها

( بصورت پودر شده)) برای 2-1 بار در روز به کودک داده شود . منظور از میان وعده ، غذاهایی است که بین وعده های معمول غذا به کودک داده می شود که باید تهیه آن راحت و آسان باشد . اگر تراکم انرژی غذا یا مقدار غذای هر وعده کم است ، یا کودک با شیر مادر تغذیه نمی شود، تعداد دفعات بیشتری غذا مورد نیاز است.

محتویات مواد مغذی غذاهای کمکی:

برای اطمینان یافتن از تامین کافی مواد مغذی ، شیرخواران را با انواع مختلف غذاها تغذیه کنید. گوشت، مرغ، ماهی یا تخم مرغ هر چند بار که ممکن است باید به شیرخوار داده شود . میوه ها و سبزیجات غنی از ویتامین A باید روزانه خورده شوند. رژیم غذایی حاوی چربی کافی برای کودک فراهم کنید. ازدادن آشامیدنی های محتوی مواد مغذی کم مثل چای ، قهوه و نوشیدنی های شیرین بپرهیزید. آب میوه نیز باید به مقدار محدود به شیرخوار داده شود تا جانشین غذاهایی که مواد مغذی بیشتری دارند، نشود.

استفاده از مکمل های ویتامین ها و مواد معدنی یا مصرف محصولات غنی شده برای شیرخواران و مادران:

مصرف غذاهای کمکی غنی شده یا مکمل ویتامین و مواد معدنی برای شیرخواران مورد نیاز است. در برخی جمعیت ها مادران شیرده نیز ممکن است نیاز به مکمل ویتامین ها و مواد معدنی و یا غذاهای غنی  شده برای حفظ سلامت خودشان و اطمینان یافتن از غلظت برخی مواد مغذی  ( بویژه ویتامین ها) در شیرشان داشته باشند . مصرف چنین محصولاتی ممکن است قبل از بارداری و در دوران بارداری نیز مزایایی داشته باشد.

تغذیه در طول بیماریها و پس از آن

در طول بیماریها دریافت مایعات شیرخوار را افزایش دهید شامل دفعات بیشتر تغذیه با شیر مادر، و نیز کودک را به خوردن غذاهای نرم ، متنوعف اشتهااور و مطلوب تشویق کنید. پس از بیماریها ، غذا را به دفعات بیشتر از معمول به شیرخوار بدهید و او را برای خوردن بیشتر تشویق کنید.

چند نکته جهت مادران شیرده:

چگونه متوجه شویم که شیر مادر برای رشد کودک کافی است؟

1- اگر هر بار که کودک برای معاینه ماهیانه به نزد پزشک یا مراکز بدهاشتی درمانی برده می شود رشد قدی و وزنی مناسبی داشته و منحنی رشد او به موازات منحنی های چاپ شده روی کارت باشد نشان دهنده کفایت شیر مادر برای رشد متناسب کودک است.

2- برخی کودکان بین 2 تا 6 ماهگی زیاد گریه می کنند و گاه مادران تصور می کنند این امر بعلت ناکافی بودن شیر آنهاست در حالی که ممکنست به دلایل مختلف از جمله تجمع هوا در معده ، گرما، سرما و یا خیس بودن شیرخوار و امثال آن باشد . در ضمن گریه بعد از شیر خوردن ، همیشه به علت گرسنگی نیست.

گردآوری: ثریا خسروی کارشناس مسئول برنامه کودکان شهرستان پاوه