راهنمای تغذیه کودکان شیرخوار
انرژی
مواد غذایی دارای کربوهیدرات ، پروتئین، چربی، ویتامین ها و املاح هستند. بعد از خوردن غذا این مواد در بدن هضم و جذب می شوند و از انرژی موجود در آنها استفاده می شود. میزان انرژی انواع غذاها متفاوت است
برای مثال 2 عدد تخم مرغ 155 کالری
1 لیموشیرین 20 کالری
1 استکان شیر 50 کالری
انرژی تولید می کنند ، در حالیکه از نظر وزنی برابر و حدود 100 گرم هستند. با توجه به این تفاوتها ، شناخت ارزش غذای غذاها و میزان انرژی که تولید می کنند بسیار مهم است.
میزان نیاز روزانه شیرخواران به انرژی
سن | متوسط انرژی مورد نیاز ( کالری) |
6 تا 12 ماهگی | 800 |
12 تا 24 ماهگی | 1300 |
توجه:
نیاز شیرخواران به انرژی در هنگام بیماری و بعد از بهبودی ، در دوران نقاهت بیشتر می شود . همچنین شیرخوارانی که وزن گیری آنها خوب نیست به انرژی بیشتری نیاز دارند.
پروتئین
پروتئین ها برای ساخت سلول ها و اندام های بدن مورد نیاز هستند . ارزش غذایی پروتئین های حیوانی بیشتر از پروتئین های گیاهی است . حیوانی مانند انواع گوشت، تخم مرغ ،شیرو لبنیات و گیاهی مانند گندم و انواع حبوبات
برای مثال در 100 گرم : نان سنگک 9 گرم
لوبیای پخته 8 گرم
گوشت پخته 25 گرم
گیلاس 1 گرم پروتئین وجود دارد
میزان نیاز روزانه شیرخواران به پروتئین:
سن | متوسط پروتئین مورد نیاز ( گرم) |
6 تا 12 ماهگی | 14 |
12 تا 24 ماهگی | 16 |
توجه:
نیاز به پروتئین مانند نیاز به انرژی در هنگام بیماری و بعد از بهبودی و نقاهت بیشتر است.
آهن
نوزاد هنگام تولد با ذخایر کافی آهن متولد می شود ، آهن شیر مادر نیز به خوبی جذب می شود . اما بعد از پایان 6 ماهگی ذخیره آهن بدن تمام می شود و غذای کمکی و شیر مادر نیاز شیرخوار به آهن را تامین نمی کند، بنابراین کودک نیاز به دریافت قطره آهن و همچنین مصرف غذاهای غنی از آهن دارد . 15 تا 35 درصد آهن موجود در غذاهای حیوانی مانند گوشت گوساله ، گوسفند ، مرغ و ماهی و حدود 5 درصد آهن موجود در شیر ،تخم مرغ و حبوبات جذب می شود.
توجه: مصرف توام بعضی از مواد غذایی می تواند باعث افزایش جذب آهن و بعضی از آنها موجب کاهش جذب آهن موجود در وعده غذایی شوند . بنابراین همزمانی مصرف مواد غذایی در چگونگی جذب آهن موجود در وعده غذایی بسیار مهم است.
مواد غذایی افزایش دهنده جذب آهن:
- وجود گوشت در غذا حتی به مقدار کم
- سبزی های غنی از ویتامین C مانند گوجه فرنگی و...
- میوه های غنی از ویتامین C مانند مرکبات ، هندوانه و.....
- غلات جوانه زده مانند جوانه گندم،جوانه ماش و....
مواد غذایی کاهش دهنده جذب آهن:
- 7غذاهای دارای تانن مانند چای و قهوه
- لبنیات مثل شیر و پنیر اگر همزمان با غذای آهن دار مصرف شوند جذب آهن راکم می کنند
- غذاهای دارای فیتات مانند نانی که خمیر آن کاملا" ور نیامده باشد.
- نان سبوس دار
مقدار آهن موجود در غذاها متفاوت است.
برای مثال در 100 گرم:
لوبیا چیتی پخته 6/2 میلی گرم
جعفری خام 2/6 میلی گرم
جگر گوسفند پخته 8 میلی گرم آهن وجود دارد.
میزان نیاز روزانه شیرخواران به آهن
سن | متوسط آهن مورد نیاز ( میلی گرم) |
6 تا 12 ماهگی | 10 |
12 تا 24 ماهگی | 10 |
توجه:
میزان نیاز روزانه شیرخوار به آهن از طریق غذا تامین نمی شود چون حتی غنی ترین غذای حاوی آهن که جگر است در 100 گرم حدود 10 میلی گرم یعنی معادل نیاز روزانه آهن دارد ، بنابراین توجه به دو نکته ضرورت دارد:
- فقط بخشی از آهن موجود در غذا جذب می شود
- یک کودک حتی بزرگتر از 2 سال نمی تواند هر روز 100 گرم جگر بخورد.
بنابراین توجه به مواردی که برای پیشگیری از ابتلاء به کم خونی آورده شده ضروری است.
پیشگیری از ابتلاء به کمخونی فقر آهن:
برای تامین نیاز کودک به آهن توصیه می شود 1 تا 2 میلیگرم آهن به ازاء هر کیلو وزن بدن داده شود این میزان حدودا" با دادن 10 تا 15 قطره آهن یا 5/1 سی سی شربت آهن تامین می شود.
- اگر نوزاد با وزن طبیعی متولد شده است یعنی وزن او هنگام تولد بیشتر از 2500 گرم بوده است باید همزمان با شروع غذای کمکی یعنی از پایان 6 ماهگی تا 24 ماهگی قطره آهن داده شود.
- چنانچه نوزاد کم وزن متولد شده یعنی وزن او هنگام تولد کمتر از 2500 گرم بوده است باید زمانی که وزن او به دو برابر هنگام تولد می رسد ( ممکن است زودتر از 6 ماهگی وزن کودک 2 برابر شود) دادن قطره آهن شروع شود و تا 2 سالگی ادامه یابد.
- قطره اهن را در قاشق چایخوریث =چکانده و عقب دهان کودک بریزید.
- بعد از دادن قطره آهن کمی آب به کودک بدهید و دندان های او را با دستمال تمیز پاک کنید و یا مسواک بزنید تا رنگ دندان ها تیره نشود.
- هرگز به خاطر تیره شدن رنگ دندان ها دادن قطره را قطع نکنید .
- قطره آهن باعث سیاه شدن رنگ مدفوع می شود نگران نباشید.
- دادن آب میوه بعد از قطره موجب افزایش جذب آهن قطره می شود.
- قطره را بین دو وعده شیردهی بدهید تا کلسیم شیرمانع جذب آهن نگردد.
روی
روی یکی از املاح مورد نیاز بدن است که برای حفظ رشد و نمو طبیعی شیرخوار ضروری است.یکی از علائم کمبود ان بی اشتهایی و کندی رشد است که در نهایت منجر به کوتاهی قد و تاخیر بلوغ می گردد.
غذاهای حیوانی مانند انواع گوشت ( گوساله، گوسفند، مرغ و ماهی ) تخم مرغ و لبنیات و غذاهای گیاهی مانند حبوبات و غلات حاوی روی هستند.
برای مثال در 100 گرم:
گوشت مرغ 1 میلی گرم
عدس 3/1 میلی گرم روی وجود دارد.
میزان نیاز روزانه شیرخواران به روی:
سن | متوسط روی مورد نیاز ( میلی گرم) |
6 تا 12 ماهگی | 5 |
12 تا 24 ماهگی | 10 |
ید:
ید یکی از مواد مغذی مورد نیاز بدن است که برای ساختن هورمون های غده تیروید ضروری است . این هورمون ها بر روی تکامل و فعالیت طبیعی بدن و مغز تاثیر دارند. مهمترین منبع طبیعی ید ، مواد غذایی دریایی مانند ماهی آب شور ، صدف و جلبک دریایی است. ید غذاهای گیاهی بستگی به میزان ید موجود در خاک منطقه دارد. در کشور ما آب و خاک ید ندارند،
بنابراین مواد غذایی گیاهی و حیوانی قادر به تامین نیاز بدن نیستند. بهترین راه برای پیشگیری از ابتلاء به اختلالات ناشی از کمبود ید ، مصرف نمک ید دار است . در مورد کودکان توصیه می شود تا 1 سالگی نمک به غذا اضافه نشود . بعد از یک سالگی نیز از غذاهای کم نمک استفاده نموده و حتما"نمک ید دار استفاده شود. در دوران شیردهی نیز اگر مادران از نمک یددار استفاده کنند ، ید مورد نیاز شیرخوار از طریق شیر مادر تامین می گردد.
مصرف زیاد نمک باعث می شود ذائقه کودک به طعم شور عادت کند . مصرف مواد غذایی شور احتمال ابتلاء به بیماریهایی مانند فشارخون و مشکات قلبی و عروقی را در بزرگسالی افزایش می دهد.
ویتامینA
وجود ویتامین A برای رشد و نمو بدن ، سلامت پوست و مخاط ، حفظ قدرت بینایی و دفاع در برابر بیماری ضروری است. ویتامین A در غذاهای حیوانی مانند جگر ، قلوه ، زرده تخم مرغ ، شیر و کره وجود دارد . در غذاهای گیاهی مانند هویج ، گوجه فرنگی و زردآلو هم ماده ای بنام کاروتن وجود دارد که در بدن به ویتامین A تبدیل می شود.
برای مثال در 100 گرم:
کدو تنبل 160 میلی گرم
تخم مرغ 168 میلی گرم
گوجه فرنگی 62 میلی گرم ویتامین A وجود دارد.
میزان نیاز روزانه شیرخواران به ویتامین A:
سن | ویتامین A مورد نیاز ( میلیگرم اکی والان) |
6 تا 12 ماهگی | 375 |
12 تا 24 ماهگی | 400 |
کمبود ویتامین A می تواند موجب ابتلای مکرر کودک به بیماری شود چون کودکانی که کمبود ویتامین A دارند سیستم ایمنی ضعیفی دارند . با توجه به اینکه نیاز کودک به ویتامین A از طریق شیر مادر و غذا تامین نمی شود از پانزده روز بعد از تولد تا 2 سالگی برای همه کودکان روزانه 1500 واحد ویتامین A و 400 واحد ویتامینD تجویز می شود ، این میزان با مصرف روزانه 25 قطره مولتی ویتامین و یا قطره D+A موجود در بازار فعلی کشور تامین می شود.
ویتامین C
ویتامین C برای ساخته شدن استخوان ها و عروق خونی ضروری است ، همچنین برای جذب آهن غذا مورد نیاز است. سبزی های با یرگ سبز ( مانند جعفری، گشنیز) و فلفل سبز ، گوجه فرنگی ، کلم ، مرکبات و سیب زمینی منابع غنی از ویتامین C هستند.
برای مثال در 100 گرم:
پرتقال ( نصف یک پرتقال متوسط) 51 میلی گرم
لیمو شیرین( یک عدد کوچک) 19 میلی گرم
گوجه فرنگی خام ( دو عدد کوچک) 19 میلی گرم ویتامین C وجود دارد.
میزان نیاز روزانه شیر خواران به ویتامین C :
سن | متوسط نیاز به ویتامین C ( میلی گرم) |
6 تا 12 ماهگی | 35 |
12 تا 24 ماهگی | 40 |
نکته: ویتامین C ماده ضد سرطانی است.
ویتامین D
برای رشد و نمو طبیعی شیرخوار و استحکام استخوان ها و رویش دندان ها ضروری است. این ویتامین در روغن ماهی ، زرده تخم مرغ ، ماست و پنیر وجود دارد . ولی بهترین منبع آن تابش نور مستقیم به پوست بدن است که از این طریق در بدن ساخته می شود .
کمبود این ویتامین در شیرخواران باعث نرمی استخوان ها می شود که به ان راشیتیسم می گویند. مصرف قطره مولتی ویتامین یا D + A و استفاده از نور خورشید ( نه از پشت شیشه) بهترین راه پیشگیری از ابتلاء کودکان به کمبود ویتامین D است.
میزان نیاز روزانه شیرخواران به ویتامین D :
سن | متوسط ویتامینD مورد نیاز ( میلی گرم) |
6 تا 12 ماهگی | 10 |
12 تا 24 ماهگی | 10 |
تعداد وعده های غذای کمکی:
ماه هفتم ( شیر مادر + یک وعده غذا شروع کنید و به سه وعده برسانید.)
ماه هشتم( شیر مادر + 4 وعده غذا)
ماه نهم و دهم ( شیر مادر + 4 تا 5 وعده غذا)
ماه یازدهم و دوازدهم( 5 وعده غذا + شیر مادر)
غذاهای غیر مجاز تا یکسالگی
غذاهایی که پروتئین انها ایجاد حساسیت می کند مثل شیر گاو، سفیده تخم مرغ و پنیر
میوه های که بدلیل حساسیت و یا احتمال گیر کردن در گلوی کودک و ایجاد خفگی مشکل ایجاد می کند مانند توت سفید، توت فرنگی،شاه توت و تمشک – آلبالو، گیلاس، خربزه، کیوی، انگور
تنقلاتی که بدلیل حساسیت و یا احتمال خفگی برای کودک زیر یکسال مضر است: بادام زمینی و کشمش
مصرف عسل برای کودک زیر یکسال توصیه نمی شود زیرا احتمال مسمویت وجود دارد.
توجه توجه:
کودک سالم خوب رشد می کند اگر کودکی خوب رشد نکند ،یا بیمار است و یا تغذیه او ناکافی است . با اندازه
گیری رشد می توان به وضعیت تغذیه و سلامت کودک پی برد . وزن کردن کودک یکی از بهترین راه های اندازه گیری رشد اوست.
نکته: تغذیه صحیح یعنی خوردن مقدار کافی مواد غذایی که ضمن حفظ سلامتی ، رشد مطلوب کودک را به همراه داشته باشد . نیاز های غذایی شیرخواران بر اساس سن ،وضعیت بدنی ،جنب و جوش و ساعات خواب متغیر است .
((پایش رشد کودکان بهترین راه برای پی بردن به سلامت کودک و کافی بودن تغذیه اوست این کار در مراکز بهداشتی درمانی سراسر کشور بطور رایگان انجام می گیرد.))
گرد آوری: ثریا خسروی مسئول برنامه کودکان شهرستان پاوه